Апстракт: Повторно по неколку години наводно решен градски превоз во Скопје се актуелизира негово ново решавање. Очигледно „компјутерскиот“ принцип на носење на одлука согласно најниската цена не е нормална логика на нештата. Во овај стручен труд ќе се осврнам накратко на принципот донесување одлука согласно најниската понуда и ќе предложам едно трајно и одржливо решение за градскиот патнички транспорт на Скопје поткрепено со логички докази засновани на науката наречена ТЕОРИЈА НА ДВИЖЕЊЕ НА МОТОРНИТЕ ВОЗИЛА во која спаѓаат и шинските возила. Исто така, ќе биде прикажана и една класична манипулација со читателите.
За одлучувањето согласно најниската понудена цена
Нема ништо поопасно при одлучување нештото да се приушти (купи) од одлуката заснована само на еден параметар, а ако тоа е цената, тогаш слободно може да се рече дека се работи за промашена инвестиција и катастрофа која сигурно ќе се случи. Имено, тоа е класичен логички парадокс или логичка дупка. Ако вака се постават нештата, тогаш не е потребен човековиот интелект и гениј за донесување на одлука. Доволно е да се изработи една компјутерска програма која ќе ја исфрла најниската понуда. И проблемот е решен.
Така беше со купувањето на кинеските автобуси на спрат, со кои наводно се реши градскиот превоз во Скопје. Еве, по околу 5 години, ние пак дебатираме за истиот проблем. Па нели го решивме?
Не е донесување на одлука некое рангирање по апсолутна вредност на само ЕДЕН параметар (најчесто цената). Одлучување е ситуација кога имаме однос или релација на повеќе параметри и треба да се одбере најповолната понуда.
Ако при тоа се работи за капитална инвестиција, навистина предизвикот е многу голем. И тука се гледа сериозноста и големината како и стручната поткованост на оние кои одлучуваат. Така, при одлучување како да се реши градскиот превоз во една метропола во обзир треба да се земат неколку параметри, како долговечност на избраната варијанта (опција), експлоатационите трошоци, ангажирање на стручни ресурси за негово користење, одржување на постројките и друго. Дури на крај во игра треба да се земе цената за понудената опција: Ако експлоатационите трошоци се исклучително мали, а другите параметри исклучиво поволни, тогаш може слободно да се земе дека цената на инвестицијата е ирелевантна.
Тоа математички се изразува како однос на ДОБИЕНО/ВЛОЖЕНО и таа бројка треба да е што е можно поголема. Само така и никако поинаку може да се рече дека Власта која ги вложува средствата на граѓаните најдобро ги штити нивните интереси и дека никако не може да стане збор за расфрлање на пари. Но, за ова треба да се извршат подготовки како прибирање на РЕЛЕВАНТНИ информации за перформансите и карактеристиките на одреден вид на превоз (како во нашиов случај), нивните цени за реализација, експлоатационите трошоци, одржување, ремонти и слично. Потоа, секој параметар се оценува и логички се подредува.
Така, на крајот ќе се пресмета односот (релацијата) ДОБИЕНО/ВЛОЖЕНО која е добар стартен ориентир во која насока треба оној кој одлучува да размислува и конечно да ја донесе одлуката.
Заклучок: Одлучувањето не е статички процес на одмерување на некој (најчесто еден) параметар, туку е динамичен процес на одмерување на неколку односи (релации), коишто го отсликуваат проблемот во сета негова комплексност (реалност).
Која стратегија да се одбере за превоз во Град Скопје?
Ќе понудам едно грубо размислување кое приличи на машински инженер со релативно долго (за наши услови) проектантско искуство како и искуство во одржување на машински системи. Размислите во ова поглавје се само основа за тоа во која насока треба да се вршат истражувања и да се прават пресметки. Спротивните аргументи и побивањето на ова мое размислување се добредојдени.
Појдовни податоци за одлучување се бројот на патници, должината на линијата, најфреквентните линии како и од друга страна, експлоатационите трошоци, едноставноста при секојдневната експлоатација, вклучително и одржувањето на целиот систем. Ако како решение го избереме трамвајскиот превоз кој би требало во првата фаза да ја покрие ориентацијата Исток – Запад, која воедно е најфреквентна и е ’рбет на Град Скопје, ќе видиме дека се задоволени сите услови за негова примена. Оваа ориентација изобилува со патници, интензивно фреквентна е скоро 24 часа, покриен е добар дел од градот, а опфатот на патници е скоро 50-60% (моја слободна проценка која ќе се прецизира со разговорите во ЈСП).
Трамвајскиот превоз е исклучително економичен затоа што константните отпори при движењето (отпори од тркалање) се исклучително мали, т.е. околу 5 – 10 пати помали од оние возила со класични гумени тркала, т.е. друмските возила. Како доказ за неверните Томи на овој факт може да се каже дека кога сѐ уште моторите не биле доволно развиени првите трамваи биле влечени од коњи. И тоа добро функционирало.
Следниот и последен отпор е инерцијалната сила од забрзувањето на трамвајот која при регенеративното кочење во голема мерка може како произведена струја да се врати во напојната мрежа. Грубо кажано, остануваат САМО отпорите на тркалање кои за шинскиот превоз, како што кажав, се исклучително мали.
Следен поволен момент е фактот дека трамвајот како систем е релативно едноставен со едноставен погонски систем и регенеративно кочење. Тоа значи дека далеку е според сложеноста од стандарден автобус со мотор со внатрешно согорување. Практично, одржувањето на трамвајот е едноставно, ретко се расипува и е долговечен.
Животниот век на трамвајот е 30 – 40 години. Животниот век на шините е над 50 години – дури и до 100 години ако се изработени од легирани висококвалитетни челици. Не згадуваат и се работи за најчист погон.
Се разбира, не може целото Скопје да биде покриено ИСКЛУЧИВО со трамвајска мрежа. Но трамвајската мрежа ќе е основната, носечката платформа за ефикасно, рационално и долгорочно решение на градскиот превоз на патници на најфреквентните линии. Периферните делови од градот како и оние делови каде не може да се инсталираат шини би можеле да бидат покриени со тролејбуси, а приградските населби и послабофреквентните линии и делови од градот ќе си останат со класичен автобуски превоз.
Во секој случај, решението на скопскиот патнички превоз ќе е комбинација на овие три вида на превоз со тоа што трамвајскиот превоз ќе биде негова основа кој би покрил околу 60-70% од потребите.
Заклучок: Трамвајскиот превоз е супериорен за густонаселените метрополи од сите аспекти. Големите иницијални вложувања паѓаат во сенка пред бенефитите, благодетите и брзината на поврат на вложените средства. Шинскиот превоз е најефтиниот копнен превоз. Поефтин копнен превоз нема и тоа треба максимално да се ползува како што впрочем прават сите оние кои рационално се однесуваат кон своите материјални богатства и им мислат добробит на своите поколенија.
Манипулации, ниски удари, дезинформации и нестручност
Заработката, односно трката по профит е легитимна категорија. Таа треба да се дозволи и стимулира. Но треба да се почитуваат правилата на игра. Треба да се игра чисто и согласно пишаните, моралните и непишаните позитивни правила. Сега ќе наведам еден пример на нефер игра при добивањето на поени кој може да биде последица и од незнаење што не го амнестира играчот од одговорност.
Имено, на социјалните мрежи за потребите на придобивање на фанови за одредени организации се користи следниов дијаграм:
На хоризонталната оска нанесена е енергијата во мегаџули по особа за изминат километар а на вертикалната оска е наведен типот на превоз(но) средство. Прво во очи што паѓа е скоро истата потрошена енергија за лесен шински превоз и класичен автобус!? Ова е нон-сенс со оглед дека отпорите на тркалање кај шинскиот превоз се околу 10 пати помали од оние кај друмскиот превоз реализиран со гумени тркала. Второ што паѓа во очи е што најскап е камионскиот превоз по човек со камион!? Камионот се користи за превоз на материјални добра, т.е. стока. Не му е местото во овој дијаграм. Трето што паѓа во очи е дека такси превозот далеку повеќе користи енергија по човек од класичниот автобус што е нон-сенс!? Едноставно, ова е бламажа од дијаграм кој само внесува забуна и нема никаква порака. Дијаграмот е логички парадокс.
Заклучок: Критички, а не здраво за готово да ги прифаќате сите информации што ви се нудат како докази за нешто! Ако не сте стручни прашајте стручњак и не избрзувајте во донесувањето на одлуки или во давањето на вашиот глас за некоја опција.
…
Автор: Томе Скендеровски, дипл. маш. инг.
линк до документот во .пдф
